روز شمار زندگانی امام حسین (ع)
قاسم فتاحی‌کیوان لؤلوئیمقدمه
حادثه‌ای مانند رویداد خونین نینوا که رهبر قهرمانش حسین بن علی (ع) است،بزرگ‌ترین ذخیرة انسانیت در گذرگاه قرن‌ها است. رویداد عاشورا تنها یک جنگ نابرابر،یک داستان غم‌انگیز و یا فاجعه نبود، بلکه جلوه‌ای از کمال و جمال الهی بود که در چهره‌انسان‌هایی تجسم یافت و در منظر اهل نظر به نمایش گذارده شد. رخداد عاشورا چونان‌نهضت‌های عدالت خواهانه و اصلاح طلبانه انسان‌های مجاهد نبود، بلکه عصاره همه‌بعثت‌ها، نهضت‌ها، انقلاب‌های مردان الهی بود که در سرزمین تفتیده طف رخ نمود.تبلور دو اندیشه، دو اعتقاد و دو جریان تاریخی که در چهره دو گروه یا دو پیشوا ترسیم‌می‌شود. جنگ امام نور با امام نار، درگیری انسان صالح و مصلح با انسان فاسد و مفسد،رویارویی فضیلت‌ها با رذیلت‌ها .این واقعه با آنکه بیش از نیم روز طول نکشید، نقل‌مجالس گوناگون در همه روزگاران شد.
تاریخ، جنگ‌های بزرگ، کشمکش‌های دراز وخونریزی‌های سهمگین،بسیار دیده است، اما هیچ کدام به اندازه این رویداد کوتاه،بحث‌انگیز و عبرت‌آموز نبوده است. اندیشه و رفتار امام حسین(ع) در همة ابعاد اسوه‌می‌باشد. و راهی که حسین (ع) در تعریف زندگی نشان داد، راه حریت و عزت است وپرچمی که برافراشت، فرا راه آزادیخواهان و عزت جویان تا قیام قیامت است. رسالت‌سیاسی حسین (ع) در آن دوران تاریک این بود که سلطنت شوم امویان را رسوا سازد وسرزمین‌های اسلام و مرزهای قرآن و مصالح اهل قبله را از آنان بستاند تا اسلام ومسلمانان از آن فتنه و تباهی خلاصی یابند.
در این نوشتار برآنیم تا روز شمار حوادث زندگی امام حسین (ع) را با تکیه بربخش آخر زندگانی آن حضرت ؛ یعنی دورة آغاز قیام تا شهادت حسین (ع) با بهره‌گیری‌از منابع و اطلاعات موجود مورد بررسی قرار دهیم.
از ولادت تا امامت (50 - 4 هجری)
ولادت امام حسین(ع)سومین پیشوای شیعیان در روز سوم شعبان سال چهارم هجری در مدینه دیده به‌جهان گشود. پس از ولادت آن حضرت، پیامبر (ص) از دیدار وی خرسند شد و او را«حسین» نامید. حسین (ع) از نظر والائی نسب و حسب از چنان مقامی برخوردار است‌که هیچ‌کس به آن مقام نمی‌رسد. چراکه آن حضرت از حیث نسب ممتازترین انسان است‌و جدش رسول خدا (ص)، مادرش حضرت فاطمه زهرا3، پدرش علی مرتضی، برادرش‌حسن مجتبی، خواهرش زینب کبری و همسرش ـ بنا بر برخی روایات ـ شهر بانودختربزرگ یزدگرد پادشاه ساسانی است و این نسب برای احدی نیست. رشید ،طبیب،زکی ثار الله و سید الشهداء از القاب ایشان است و کنیه آن امام ابی عبدالله است.
حسین (ع) در عصر پیامبر (ص) (11-4 ه)امام حسین (ع) حدود هفت سال از عمر شریف خود را در زمان حیات پیامبرگرامی اسلام سپری کرد. روایت‌های بسیاری در مورد مقام ارجمند حسن و حسین درپیشگاه پیامبر (ص) وجود دارد، که منابع اهل سنت و شیعه به آن اشاره کرده‌اند.رسول‌خدا (ص) سخت به حسین و برادرش اظهار علاقه کرده و با جملاتی که درباره آن‌هافرمودند، گوشه‌ای از فضایل آن‌ها را برای اصحاب بازگو کردند. اکنون در آثار حدیثی،شمار زیادی فضیلت برای امام حسین (ع) نقل شده است که بسیاری از آن‌ها نظیر«الحسن و الحسین سیدا شباب اهل الجنه» متواتر بوده و یا فراوان نقل شده است.
حسین(ع) در عصر خلفا (ابو بکر ـ عمر ـ عثمان، 11 ـ 35 ه)
امام حسین (ع) پس از رحلت پیامبر (ص) با حوادث تلخ و ناگواری چون ماجرای‌سقیفه بنی ساعده و غصب خلافت اسلامی، غصب فدک و شهادت مادرش حضرت‌زهرا(س) روبه رو گردید. در عصر حکومت خلفا که حدود بیست وپنج سال به طول‌انجامید، همراه پدر بزرگوارش امام علی (ع) در ابعاد گوناگون و جبهه‌های مختلف ازحریم‌حق و عدالت دفاع می‌کرد و با استفاده از هر فرصتی به مبارزه با جناح باطل و افشای‌ماهیت دشمن و مقابله با تبلیغات انحرافی دشمنان می‌پرداخت. بنا به اظهار منابع،حسین(ع) در دوره خلفا به سبب عنایات و عواطف مشهوری که از رسول خدا(ص) نسبت‌به او دیده بودند، بسیار مورد احترام بود.
از جمله وقایعی که حسین (ع) در دورة خلافت ابوبکربن ابی قحافه (13-11 ه.ق)در آن مشارکت داشت، این بود که آن حضرت که در آن هنگام دوران کودکی را می‌گذراند،همراه برادرش حسن (ع) در معیت مادرشان حضرت زهرا3 برای مطالبه فدک، نزدابوبکر رفتند و به عنوان شاهد، گواهی دادند که فدک از آن فاطمه3 است. به گونه‌ای که‌خلیفه پذیرفت ولی با مداخله عمر گواهی آنان مورد قبول واقع نشد. یکی دیگر از مواردفعالیت حسین(ع)، همراهی با اقدامات پدر برای گرفتن حق خود (خلافت و رهبری امت)بود. در دوران خلافت عمر بن خطاب (23-13 ه .ق) نیز روایت‌های بسیاری در مورداعتراض حسین (ع) به خلیفه در مورد غصب مقام خلافت آمده است.
در مورد شرکت امام حسین (ع) در فتوحات دوران خلفا اتفاق نظر وجود دارد،برخی منابع معتقدند که آن حضرت و برادرش امام حسن (ع) در فتح طبرستان و شمال‌آفریقا مشارکت فعال داشته‌اند. نکته دیگری که در دوران خلافت عمر در مورد امام‌حسین (ع) مطرح است، ازدواج آن حضرت با شهربانو ،یکی از دختران یزدگرد سوم،آخرین پادشاه ساسانی است، که در این مورد هم نظرات مختلف و گاه متضادی ابرازشده‌است.
امام حسین (ع) که در دوران خلافت عثمان بن عفان (35-23 ه .ق) دوران‌جوانی را می‌گذراند، در همراهی با پدر و برادرش ،هیچ گاه خلافت و روش عثمان رانپذیرفت، بنا به اظهار منابع، وقتی خلیفه سوم، ابوذر غفاری ـ یکی از صحابه پیامبر (ص) ـرا به سبب اعتراض به روش وی از مدینه به ربذه تبعید کرد، با وجود دستور خلیفه مبنی برعدم بدرقه ابوذر، علی (ع) همراه جمعی از یاران ،از جمله حسن و حسین به بدرقه ابوذرشتافتند و در همان هنگام امام حسین (ع) طی سخنانی، آشکارا مخالفت خود را با روش‌عثمان اعلام کرد. در ماه‌های پایانی خلافت عثمان و زمانی که شورشیان، خانة خلیفه رامحاصره کردند و مانع رسیدن آب به خانه خلیفه شدند، کسانی که قدرت داشتند تا راهی‌از میان شورشیان باز کرده و به خانه عثمان آب برسانند، امام حسن و حسین 8 بودند.
حسین (ع) در دوره خلافت علی(ع) (40-36 ه)
پس از قتل عثمان مردم به خانة علی (ع) هجوم بردند و خواهان بیعت با آن‌حضرت شدند. امام ـ که در ابتدا حاضر به پذیرش خلافت نبود، پس از اصرار فراوان مردم‌و قبول شرایط امام از سوی مردم ـ زمام امور خلافت را در دست گرفت و در طول چهارسال و نه ماه خلافت خویش، در دو بخش اقدامات اصلاحی (اجرای عدالت و از بین بردن‌فاصله‌های ناروای طبقاتی) و اقدامات سیاسی و نظامی (جنگ با سه گروه ناکثین،قاسطین و مارقین) به فعالیت پرداخت. حسین (ع) در این دوران در تمام فعالیت‌های‌سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی مشارکت فعال داشت. به نوشتة منابع تاریخی درجریان جنگ جمل (با گروه پیمان شکن یا ناکثین) که در سال سی و ششم هجری قمری‌در نزدیکی بصره رخ داد، امام حسین (ع) نقش مهمی داشت، چنان که فرماندهی جناح‌راست سپاه امیر المومنین را برعهده داشت و رشادت‌های زیادی از خود نشان داد.
در جنگ امام علی (ع) با گروه قاسطین یا ظالمین (جنگ صفین) که از ماه رجب‌سال 36 هجری قمری آغاز و در صفر سال 37 هجری قمری با ماجرای حکمیت پایان‌یافت، حسین (ع) قبل از جنگ با خطبه‌های آتشین خود، مردم کوفه را برای مقابله بامعاویه بسیج می‌کرد و در جریان جنگ نیز شجاعت‌ها و دلاوری‌های زیادی از خود نشان‌داد، چنان که امام علی (ع) پیوسته مراقب بود تا آسیبی به آن حضرت وبرادرش‌حسن8 نرسد و همیشه می‌فرمود: «برای حفظ نسل رسول خدا (ص) مراقب آنان‌باشید.»
از آن حضرت خطبه‌ای در جنگ صفین نقل شده است که ضمن آن مردم را به‌جنگ ترغیب می‌کردند. امام حسین (ع) در همان مراحل مقدماتی جنگ صفین، درگرفتن مسیر آب از دست شامیان نقش داشت. امام علی (ع) پس از آن پیروزی‌فرمود:«هذا اول فتح ببرکة الحسین.» بعد از پایان جنگ و ماجرای حکمیت نیز امام‌حسین (ع) یکی از شاهدانی بود که امام علی (ع) برای نظارت بر روند مذاکرات او رابرگزید.
امام حسین (ع) در جنگ نهروان با گروه مارقین (خوارج) که در سال 38 هجری‌قمری صورت گرفت، نیز نقش فعال داشته و سمت فرماندهی بخشی از سپاه را به عهده‌داشته است.
آن حضرت در دورة خلافت علی (ع) ضمن نقش پر تلاش در امور نظامی در اموردیگر نیز مشارکت فعال داشت که از آن جمله می‌توان به آموزش و تعلیم قرآن، رسیدگی‌به نیازمندان، حل وفصل امور سیاسی، قضایی و اجتماعی اشاره کرد.
پس از شهادت حضرت علی (ع) در بیست و یکم ماه رمضان سال 40 هجری‌قمری، بنا به وصیت آن حضرت، مسلمانان با فرزند بزرگ ایشان حسن (ع) به عنوان‌خلیفه بیعت کردند. حسین (ع) در طول دوران کوتاه خلافت پدرش و دوران ده ساله‌امامت برادر بزرگوارش، پیوسته در کنار آن حضرت قرار داشت؛ هنگام حرکت‌امام‌حسن(ع) برای جمع آوری سپاه به منظور مقابله با معاویه، امام حسین (ع) همراه‌برادر بود و پس از آنکه امام مجتبی مجبور به صلح با معاویه شد، با برادرش حسین (ع) دراین مورد به مشورت پرداخت.
از امامت حسین (ع) تا آغاز قیام (61-50 ه)
امام حسین (ع) در عصر خلافت معاویه (60-40 ه .ق)
پس از صلح امام حسن (ع) با معاویه و بعد از آنکه حضرت به ناچار از خلافت‌کناره‌گیری کرد، معاویة بن ابوسفیان نوزده سال و هشت ماه (60-40 ه .ق) بر مسندخلافت نشست. حدود ده سال از این دوران مقارن با امامت امام حسن (ع) و حدود ده‌سال دیگر هم زمان با امامت امام حسین (ع) بود. امام حسین در دورة امامت برادرش، به‌طور کامل از سیاست وی دفاع کرد. آن حضرت در برابر در خواست‌های مکرر مردم عراق،برای آمدن آن حضرت به کوفه، حتی پس از شهادت برادرش، حاضر به قبول رأی آنان‌نشده و فرمودند:«تا وقتی معاویه زنده است نباید دست به اقدامی زد.» معنای این سخن‌آن بود که امام در فاصله ده سال به اجبار حکومت معاویه را تحمل کردند.
اگر چه امام خود را متعهد به پیمان صلح با معاویه می‌دانست و نمی‌خواست پیمان‌شکنی کند ولی در مواقع لازم به مبارزه با معاویه و عمالش می‌پرداخت که از آن جمله‌می‌توان به پاسخ قاطع امام به نامة معاویه ـ که به دنبال گزارش مروان بن حکم(حاکم‌مدینه) در مورد فعالیت‌های امام برای آن حضرت فرستاده بود، و نیز سخنرانی کوبندة امام‌حسین (ع) در مراسم حج سال 58 هجری قمری در جمع گروه کثیری از صحابه و تابعین‌در افشای حکومت بنی امیه ومصادره اموال به منظور غیرمشروع جلوه دادن حکومت‌معاویه و مخالفت شدید امام با انتصاب یزید به ولایتعهدی ازسوی معاویه ـ اشاره کرد.
منبع :
http://www.aviny.com
ادامه دارد ...